Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) là gì?

Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) là công cụ của EU nhằm định giá công bằng lượng carbon phát thải trong quá trình sản xuất các mặt hàng có hàm lượng carbon cao nhập khẩu vào EU và khuyến khích sản xuất công nghiệp sạch hơn ở các quốc gia ngoài EU.

Hiểu đơn giản, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) là một chính sách của Liên minh Châu Âu (EU) nhằm kiểm soát lượng khí nhà kính từ hàng hóa nhập khẩu, góp phần giảm biến đổi khí hậu và tạo sân chơi công bằng cho các ngành công nghiệp. CBAM được thiết lập để ngăn chặn các hoạt động sản xuất phát thải carbon cao chuyển ra ngoài EU, từ đó duy trì tính cạnh tranh cho các doanh nghiệp nội địa đang chịu phí carbon theo Hệ thống mua bán giấy phép phát thải (EU ETS).

Thực hiện từ ngày 01/10/2023 trong giai đoạn chuyển tiếp và áp dụng đầy đủ năm 2026, CBAM yêu càu các nhà nhập khẩu hàng hóa vào EU phải báo cáo lượng phát thải carbon trong sản phẩm và mua chứng chỉ phát thải tương ứng nếu lượng khí thải vượt quá tiêu chuẩn của EU. Các sản phẩm chính chịu tác động bao gồm xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, hydro và điện.

CBAM không chỉ thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi sang công nghệ sản xuất xanh hơn mà còn tạo ra áp lực tài chính cho những doanh nghiệp không đáp ứng đủ tiêu chuẩn về khí nhà kính, đồng thời có thể tạo ra cơ hội xuất khẩu cho những doanh nghiệp tuân thủ.

Các giai đoạn của CBAM

Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) được chia thành ba giải đoạn chính:

  1. Giai đoạn chuyển tiếp (2023 – 2025): Bắt đầu từ ngày 01/10/2023, các nhà nhập khẩu vào EU sẽ phải báo cáo hàng quý về khối lượng hàng hóa nhập khẩu và lượng phát thải khí nhà kính liên quan, nhưng không phải thanh toán phí nào. Đợt báo cáo đầu tiên sẽ kết thúc vào ngày 31/01/2024. Những mặt hàng nằm trong giai đoạn này bao gồm xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, hydro và điện, chiếm đến 94% lượng khí thải công nghiệp của EU.
  2. Giai đoạn vận hành (2026 – 2034): Từ năm 2026, các nhà nhập khẩu sẽ phải mua chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng phát thải của sản phẩm nhập khẩu. Họ phải báo cáo số lượng hàng hóa và lượng phát thải hàng năm trước ngày 31/05. Giai đoạn này cũng sẽ chứng kiến sự loại bỏ dần việc phát thải miễn phí và áp dụng phí thực tế cho các nhà nhập khẩu.
  3. Giai đoạn vận hành toàn bộ (từ năm 2034): CBAM sẽ chính thức triển khai toàn diện, nơi không còn miễn phí cho các hạn ngạch phát thải CO2 và các nhà nhập khẩu sẽ phải chịu 100% phí CBAM.

Việc tuân thủ các giai đoạn này là rất quan trọng cho các doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt từ Việt Nam, để đảm bảo khả năng cạnh tranh và ứng phó hiệu quả với những thách thức từ quy định mới này

Làm thế nào để hàng hóa được xuất sang sang thị trường EU theo CBAM?

Để xuất hàng sang thị trường EU theo cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), doanh nghiệp Việt Nam cần thực hiện một số bước quan trọng. Trước tiên, từ ngày 01/10/2023, các doanh nghiệp xuất khẩu phải bắt đầu báo cáo về lượng phát thải khí nhà kính liên quan đến hàng hóa xuất khẩu, bao gồm sắt, thép, xi măng và phân bón.

Khi hàng hóa được nhập khẩu vào EU, nhà nhập khẩu sẽ phải mua chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng phát thải phát sinh trong quá trình sản xuất hàng hóa. Giá chứng chỉ này sẽ dựa trên mức giá tín chỉ phát thải của Hệ thống thương mại khí thải EU (EU ETS). Do đó, doanh nghiệp Việt Nam cần có hệ thống theo dõi và báo cáo chi tiết về lượng phát thải của mình, từ đó xác định số lượng chứng chỉ cần mua.

Điều quan trọng là các doanh nghiệp cũng phải nâng cao hiểu biết về các yếu tố khí thải và đầu tư vào công nghệ sản xuất xanh hơn để giảm lượng phát thải. Việc này không chỉ giúp đảm bảo tuân thủ CBAM mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường EU. Cuối cùng, chính phủ và các cơ quan quản lý cần hỗ trợ doanh nghiệp trong việc điều chỉnh chính sách và cung cấp hướng dẫn cụ thể về các yêu cầu của CBAM.

Làm thế nào để mua chứng chỉ CBAM?

Các nhà nhập khẩu sẽ cần đăng ký với cơ quan quản lý trong nước và mua chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng khí thải vượt quá tiêu chuẩn của EU. Giá của chứng chỉ sẽ được tính dựa trên giá tín chỉ phát thải hàng tuần của Hệ thống thương mại khí thải của EU (EU ETS). Trong giai đoạn chuyển tiếp, nhà nhập khẩu không cần thực hiện điều chỉnh tài chính nhưng phải báo cáo đầy đủ chi tiết về sản lượng và mức phát thải.

Sau giai đoạn chuyển tiếp, từ năm 2026, việc mua chứng chỉ CBAM sẽ trở thành bắt buộc, và nhà nhập khẩu sẽ phải nộp chứng chỉ phù hợp với lượng phát thải khí nhà kính trong sản phẩm. Chính vì thế, việc hiểu rõ quy định và xây dựng hệ thống báo cáo chính xác là rất quan trọng để doanh nghiệp có thể tham gia thị trường này một cách hiệu quả.

Tác động của CBAM đối với Việt Nam

Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU dự kiến sẽ có tác động đáng kể đến xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các ngành công nghiệp phát thải cao như sắt thép, nhôm, xi măng và phân bón. Việc áp dụng CBAM bắt đầu từ ngày 01/10/2023 yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam chứng minh lượng phát thải carbon trong sản phẩm của mình, từ đó có thể dẫn đến chi phí cao hơn và giảm sức cạnh tranh trên thị trường EU. Dự báo, giá trị xuất khẩu của ngành thép Việt Nam có thể giảm khoảng 4%, trong khi sản lượng ước tính giảm 0,8% do áp lực từ CBAM.

Ngoài ra, các doanh nghiệp tại Việt Nam sẽ đối mặt với thách thức trong việc nâng cấp công nghệ để giảm phát thải khí nhà kính. Cơ chế này có thể khuyến khích họ áp dụng các công nghệ xanh và sáng tạo nhằm giữ vững vị thế cạnh tranh. Chính phủ Việt Nam cần phát triển các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, bao gồm việc thiết lập hệ thống định giá carbon phù hợp, để giảm thiểu tác động của CBAM đồng thời hướng tới mục tiêu phát thải carbon trung hòa vào năm 2050.